İqtisadiyyatda ən güclü göstəricilərdən biri Mərkəzi Bankın faiz dərəcəsidir. Həm daxili, həm də xarici iqtisadi siyasətin səlahiyyətli rəhbərliyi üçün lazımdır.
Mərkəzi Bankın faiz dərəcəsi nə qədərdir
Mərkəzi Bankın faiz dərəcəsinə yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsi və ya rəsmi uçot dərəcəsi də deyilir. Faiz dərəcəsi ilə əsas nisbət qarışdırılmamalıdır. Bir çox insan 2016-cı il yanvarın 1-dən bu göstəricilərin hər ikisinin bərabərləşdirildiyinə əsasən səhv nəticələr çıxarır.
Mərkəzi Bankın faiz dərəcəsi, kommersiya banklarına və ya digər kredit təşkilatlarından borc götürdükləri üçün verilən faizdir. Yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsinin əsas funksiyaları bunlardır:
- İqtisadi tənzimləmə.
- Əmanətlərdən əldə edilən gəlir vergiləri.
- İşçilərə əmək haqqının vaxtı keçmiş ödəməsinə görə işəgötürənə verilən cərimələrin hesablanması.
- Ödənilməmiş vergi və ödənişlərə görə cərimələrin hesablanması.
Faiz dərəcəsi ilk dəfə 1992-ci ildə ortaya çıxdı. Ancaq sonra adı bir qədər fərqli səsləndi. 10 aprel 1992-ci il tarixli bir teleqramda dərəcənin adı “mərkəzləşdirilmiş kredit ehtiyatları üzrə endirim dərəcəsi” kimi səsləndi. Ancaq onsuz da həmin il 22 may tarixində dərəcənin adı müasirləşdi.
Mərkəzi Bank yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsinin səviyyəsini aşağıdakılara əsasən müəyyənləşdirir:
- Kredit bazarının ehtiyacları.
- Cümlə sayı.
- Risklər.
- Təxmini inflyasiya səviyyəsi.
- Valyuta məzənnəsinin istiqaməti.
- Vergilər
Faiz nisbətinin müəyyənləşdirilməsinin əsas səbəblərindən əlavə qərarı dəyişdirə biləcək bir çox amillər də var.
Faiz dərəcələrindəki dəyişiklikləri bilmək nə üçün vacibdir
Yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsini yalnız Mərkəzi Bankın müəyyən bir komissiyası təyin edə bilər. Nəticədə, bir kommersiya bankından pul götürmüş adi vətəndaşların ödəyəcəyi faiz birbaşa bu göstəricidən asılıdır. Beləliklə, Mərkəzi Bankın faiz nisbətini artırdığı təqdirdə, bir kommersiya bankının borcunu ödəməsi və mənfəətə girməsi üçün xidmət göstərdiyi şəxslər üçün faiz dərəcəsini yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsindən daha yüksək təyin etməsi lazım olduğu ortaya çıxdı. Faiz nisbətinin aşağı düşməsi halında kredit təşkilatları da kredit faizlərini azaldır.
Qeyd etmək lazımdır ki, dərəcə yüksəlirsə, bunun 2 səbəbi var:
- Milli valyutanın cəlbediciliyinin artırılması. Forex bazarında yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsinin artması nəticəsində valyuta böyüyür. Banklar investorlar tərəfindən ayrılan pulları daha yüksək faizlə depozitlərə yerləşdirə bilirlər.
- Ölkədə inflyasiyanın azaldılması. Faiz dərəcəsi səbəbindən istehsal artımı olmadan qiymət artımlarına icazə verilmir.
Ancaq müsbət cəhətlərə əlavə olaraq yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsindəki artımın əhəmiyyətli bir mənfi cəhəti var: faiz dərəcəsinin artması nəticəsində biznes kreditləşməsi getdikcə daha bahalı olur. Nəticədə, təşkilatlar ixtisar olunur və ölkədə işsizlik yaranır. Bundan əlavə, dövriyyədə olan pul miqdarı artır.
Faiz dərəcəsi aşağı düşəndə bunun tam əks təsiri meydana çıxır. Müəssisələr üçün kredit götürmək daha asandır, lakin ölkədə inflyasiya artır və valyuta investorlar üçün xoşagəlməz hala gəlir.
Odur ki, faiz dərəcəsinin düzgün müəyyənləşdirilməsi üçün ən vacib məlumatların toplanması və səriştəli planlaşdırma tələb olunur.
