Müasir iqtisadiyyatda malların, işçi qüvvəsinin və kapitalın hərəkəti birbaşa valyuta mübadiləsi ilə bağlıdır. Ekvivalent mübadiləni təmin etmək üçün valyutanın alıcılıq qabiliyyəti nəzərə alınmalıdır. Bu iqtisadi kateqoriya, homojen bir mal və xidmət dəsti üçün milli qiymət səviyyələrinin nisbətinə əsaslanır.
Bir qayda olaraq, xaricdə bir şey satan ixracatçı ölkə dərhal xarici valyuta mübadiləsi aparır, idxal edən ölkə isə əksinə başqa bir ölkədə mal ala bilməsi üçün valyutaya ehtiyac duyur. Bu şərtlərdə valyutanın alıcılıq qabiliyyəti ön plana çıxır. Bu kateqoriya istehlakçının bu valyutanı buraxan ölkənin bazarında ala biləcəyi malların miqdarını göstərir.
Yarım əsr əvvəl mübadilə ekvivalenti qızıl idi. Müəyyən bir valyutadakı miqdarı dövlətin qanunları ilə müəyyən edilmişdir. Milli valyutanın məzənnəsi müxtəlif valyutalarda qiymətli metalın məzmunu ilə müəyyən edilmişdir.
Hazırda milli valyutanın alıcılıq qabiliyyəti "istehlak səbəti" konsepsiyası ilə müəyyənləşdirilir. Məsələn, belə bir "səbət" 300 avroya başa gəlirsə, belə bir valyutanın alıcılıq qabiliyyəti "istehlak səbətinin" 1/300-ü olacaqdır. Valyutaların alıcılıq qabiliyyətini müqayisə etsəniz, müəyyən bir valyutanın vahidinin qiymətini digərinin pul vahidi ilə əldə edə bilərsiniz. Alıcılıq qabiliyyətinin hesablanması üçün məlumat bazası, qiymətlərin səviyyəsi və istehlak sahəsindəki ev xərclərinin strukturu haqqında məlumatlarla təmin edilir.
Praktikada "valyuta bərabərliyi" konsepsiyası tez-tez istifadə olunur ki, bu da onların bərabərliyi deməkdir. Belə bərabərlik özbaşına qurula bilməz. Fərqli valyutaların alıcılıq qabiliyyətini müqayisə etməklə, bir şeyi əldə etmək üçün bir valyutanın neçə vahidinin xərclənməsi lazım olduğunu hesablamaqla müəyyən edilir. Alıcılıq qabiliyyəti paritetinə əsaslanan valyuta məzənnələri, "istehlak səbəti" nə daxil olan malların qiymətlərindəki dəyişikliklərdən sonra dəyişir.
Alıcılıq qabiliyyəti pariteti nəzəriyyəsi, İngilis iqtisadçıları D. Hume və D. Rikardo tərəfindən irəli sürülən pulun kəmiyyət və nominalist nəzəriyyələrinə əsaslanır. Bu cür fikirlərin mərkəzində milli valyutanın məzənnəsinin pulun nisbi dəyərindən, qiymət səviyyəsindən və dövriyyədəki maliyyə mənbələrinin miqdarından asılı olduğu ifadəsi durur.
Müəssisələrin ixrac-idxal əməliyyatlarından əldə etdiyi valyuta gəlirlərinin tərcüməsi üçün qəbul olunan kəmiyyət nisbəti müəyyənləşdirilərkən valyutanın alıcılıq qabiliyyəti nəzərə alınır.
İqtisadi bir kateqoriya olaraq, valyutaların alıcılıq qabiliyyəti əmtəə istehsalına xasdır. Valyuta məzənnəsinin dəyər əsasını təşkil edir və mal istehsalçıları ilə dünya bazarı arasındakı istehsal münasibətlərini ifadə edir.
Milli pul vahidlərinin müqayisəsi yalnız məhsulların istehsalı və mübadiləsi ilə sıx əlaqəli olan dəyər nisbətinə əsaslana bilər. Məhsul və xidmət istehsalçıları və alıcıları alıcılıq qabiliyyəti sayəsində milli valyutanın qiymətlərini digər dövlətlərdəki qiymətlərlə müqayisə etmək fürsətinə sahibdirlər.
Mövcud iqtisadiyyatda kapitalın beynəlxalq hərəkəti durmadan böyüyür ki, bu da milli valyutaların alıcılıq qabiliyyətini yalnız maddi mallarla deyil, həm də maliyyə aktivləri ilə əlaqələndirir. Alıcılıq qabiliyyətinin azalması və məzənnənin enməsi birbaşa bir-birinə bağlıdır.
